Hellenistik Dünyanın yeni yöneticileri kenti uygun ve sürekli bir propaganda
aracı olmanın yanısıra, bir denetim ve Hellenlesme aracı olarak da gördüler. Kentsel
mimarlık ve kamu alanları tasarımı da bundan derin bir biçimde etkilendi. Tekil
yapılardaki anıtsallık, kentlerin tasarımındaki anıtsallık ve görsel kompozisyonla
birlesti.65 Bunun sonucunda sunaklar da büyük oranda degisime ugradı. Daha önce
kutsallıgı ve dine uygunlugu önemsenen sunaklarda mühim olan öge, gösteris ve
belirginlik haline geldi.
Hellenistik Dönemde sunak tipleri, ilahi kültlerin yanında bazı hükümdar
kültleri için de kurgulanmaktaydı. Bu sebeple hem eski dönemlerden kalma
sunakların kullanımı devam ettirilmis, hem de yeni amaca hizmet eden yeni sunaklar
yaptırılmıstır. Krallık egemenligi altındaki siteler, statülerini kralın karsısında
koruma amacı ile, kraliyet kültü kurarak ona çesitli sunular vermekteydiler.
Dioskurlar ve Herakles gibi kahramanların kültü varken krallık kültü kurmakta bir
gariplik olmayacagını düsünen siteler, ilahi kültleri tekrar ettirir biçimde, büyüklü
64 Yavis, 1949, s.115-8
65 Owens, 2000, s.76
40
küçüklü sunaklarla krallarını ve kahramanlarını onurlandırmıstır.66 Katalog No: 59
ile gösterilen Syrakusa Hieron II Sunagı da bu verileri dogrular niteliktedir. Zeus
Eleutherios (Kurtarıcı Zeus) için Syrakusa Tiranı Hieron II ye adanmıstır. 194.95 x
20.85 m. plan üzerinde kurulan yapı, tiyatro yapısının güneyinde, 1 stadion
uzaklıktadır. (yaklasık 177.6 m.lik ölçü birimi) Rampaya sahiptir, ayrıca sütunları
da bulunmaktadır. 6 basamaklı podyum üzerinde yer alır ve M.Ö 269-215 tarihine
verilir.67
Ayrıca özellikle bu dönemde, kahramanların yanısıra 12 tanrı dısında,
Katalog No: 53, Lagina Hekate Sunagı ve Katalog No: 57, Priene Mısır Tanrıları
Kutsal alanından sunak örneklerinde oldugu gibi, farklı tanrı ve tanrıçalara adanan
sunaklar da bulunmaktadır.
Klasik Dönem sunakları dindar yapı ve tanrıya begendirme söz konusu
oldugundan gösterisli biçimlere sahiptiler. Hellenistik Dönem sunakları ise daha
süslü ve anıtsal birer yapı olarak yorumlanabilmektedir. Ancak burada amaç
dindarlıktan çok kendini gösterme çabasıdır.68 Bu durumu Pergamon Zeus Sunagında
görmek mümkündür. (Katalog No: 66 Levha:13 B) Oldukça gösterisli ve büyük
boyutlu olarak yapılan sunak, 5623 metrekarelik bir teras üzerinde, 35.64 m x 33.40
m. gibi kareye yakın bir platform üzerine kurulmustur. Anıtsal sunak mimarisinin en
önemli örneklerinden biridir. Bu yapı biçimi ve içinde barıdırdıgı unique özellikleri
ile sunak mimarisinde farklı bir yere sahiptir. Bu önemli yapı sonrasında sunak
literatürüne Pergamon Zeus Tipi Sunak terimi girmis ve Ara Pacis gibi dönemini
etkileyen büyük yapılarla beraber daha küçük boyutlu birçok benzeri çok farklı
yerlesimler içinde görülmüstür.
Pergamon Zeus Sunagı, taban alanı itibariyle, batısında bulundugu Pergamon
Athena Tapınagından takriben 4 defa daha büyüktür. Özellikle yapılan sunagın
anıtsallıgı ve sunak üzerindeki frizlerin hikayeci ve gösterisli anlatımı bu durumu
dogrular niteliktedir. Kralların basardıkları islerle ilgili konuların nüfuz ettigi daha
66 Price, 2004, s.72
67 Yavis, 1949, s.189
68 Saltuk, 1997, s.20
41
üst bir anlatım da böyle bir saray destanı ile anlatılmak istenmis olabilir.69
Pergamonun I. Attalos zamanında Galatlara karsı kazandıgı büyük zafer üzerine II.
Eumenes zamanında (M.Ö. 197- 159) yapılan sunaga Büyük Sunak ya da Zeus
Sunagı denilmektedir. M.Ö 170 yılında yapımına baslandıgı bildirilen ve M.Ö
159da Eumenes iktidarının son bulmasıyla insası sona eren ve bitmeden bırakıldıgı
düsünülen sunagın üç tarafı duvar ve sütunlarla çevrilidir. Batıda ise yukarı dogru
uzanan 24 basamaklı merdiven görülür. Ana meydanın girisi dogudadır, ancak sunak
avlusuna çıkan merdivenler batıda oldugundan sunaga gelenler merdivenli cepheye
varabilmek için yapının iki yanından birini (kuzey güney) dolasmak zorundadır.
Dıs yüzde sütunlu galeriler bulunmaktadır. Kuzey, güney ve dogu yüzlerini kusatan
ve Tanrılarla Gigantların savasını anlatan (Gigantomachia) içeren yüksek
kabartmalara sahiptir. Kabartmalar yaklasık 130 m. uzunlugunda ve 2.30 m.
yüksekligindedir. Sunagın iç yüzünde de dıs yüzde oldugu gibi sütunlu galeriler
planlanmıs ancak tamamlanmamıstır. Duvarın iç yüzünü, Pergamon krallık soyunun
atası olarak kutsanan Herakles'in oglu Telephos destanından sahneler süsler. 70
Hellenistik Dönemin belki de en önemli sunagı sayılan Pergamon Zeus
Sunagının yanı sıra yine anıtsallıgıyla göz dolduran bir diger sunak da 15.80 x 23.10
m. ölçülerinde ve 15 basamaklı Magnesia Artemis Leukophyrene Sunagıdır. (
Katalog No: 56) Hatta üzerinde 12 tanrının resimlerinin yeraldıgı 3.15 m
yüksekligindeki kabartmaları ile Zeus Sunagını bile asar niteliktedir. Bulunan yapı
elemanlarına göre, sütun ve yarım sütunlu portikolarla çevrilidir. Üst yapısı on
tipindedir ve M.Ö 220 tarihine verilir. 71
Dönem içinde sunaklara verilen önemin yogunlugu, görüntüsü ile oldugu
kadar, yapımında çalısanların ustalıgı ile de hissedilebilmektedir. Örnegin Kos
Asklepios Sunagının kabartmalarının yapımında Praksiteles ekolünden sanatçıların
çalıstıgı bilinmektedir. ( Katalog No:58) Günümüze belirgin örnekleri kalmamıs da
olsa, bu sunagın tek örnek olmadıgı öngörülmüstür.72
69 Smith, 2000, s.168
70 Radt, 2002, s.167-178
71 Bingöl, 1998, s.36-41
72 Smith, 2002, s.185
42
Çalısmada kullanılan 74 adet sabit sunak örnegi içinde, 17 örnekle temsil
edilen Hellenistik Dönem sabit sunaklarının, 3 tanesi kare plan üzerindedir. ( Lagina
Hekate Katalog No: 53, Priene Athena, Katalog No: 54 ve Kos Dionysos, Katalog
No:55) bunların dısında kalan sabit formda Hellenistik sunak örnekleri dikdörtgen
planlı olup 14 tanedir. ( Katalog No: 56 70) genel özelliklerine bakılacak olursa,
dönemin genel karakteristigi ile dogru orantılı olarak Kolossal Sunakların önemli bir
yere sahip oldugu ve özellikle gösterisli yapıya önem verildigi görülmektedir. Ayrıca
farklı kült, kahraman ya da yarı tanrılara adanan birçok sunagın varlıgı da söz
konusudur. Sabit sunak örnekleri çerçevesinde özellikle önemli bir yere sahip olan
Hellenistik Dönemde sunak mimarisi ve yapım tekniklerinin en üst seviyeye ulastıgı
öngörülmektedir.
aracı olmanın yanısıra, bir denetim ve Hellenlesme aracı olarak da gördüler. Kentsel
mimarlık ve kamu alanları tasarımı da bundan derin bir biçimde etkilendi. Tekil
yapılardaki anıtsallık, kentlerin tasarımındaki anıtsallık ve görsel kompozisyonla
birlesti.65 Bunun sonucunda sunaklar da büyük oranda degisime ugradı. Daha önce
kutsallıgı ve dine uygunlugu önemsenen sunaklarda mühim olan öge, gösteris ve
belirginlik haline geldi.
Hellenistik Dönemde sunak tipleri, ilahi kültlerin yanında bazı hükümdar
kültleri için de kurgulanmaktaydı. Bu sebeple hem eski dönemlerden kalma
sunakların kullanımı devam ettirilmis, hem de yeni amaca hizmet eden yeni sunaklar
yaptırılmıstır. Krallık egemenligi altındaki siteler, statülerini kralın karsısında
koruma amacı ile, kraliyet kültü kurarak ona çesitli sunular vermekteydiler.
Dioskurlar ve Herakles gibi kahramanların kültü varken krallık kültü kurmakta bir
gariplik olmayacagını düsünen siteler, ilahi kültleri tekrar ettirir biçimde, büyüklü
64 Yavis, 1949, s.115-8
65 Owens, 2000, s.76
40
küçüklü sunaklarla krallarını ve kahramanlarını onurlandırmıstır.66 Katalog No: 59
ile gösterilen Syrakusa Hieron II Sunagı da bu verileri dogrular niteliktedir. Zeus
Eleutherios (Kurtarıcı Zeus) için Syrakusa Tiranı Hieron II ye adanmıstır. 194.95 x
20.85 m. plan üzerinde kurulan yapı, tiyatro yapısının güneyinde, 1 stadion
uzaklıktadır. (yaklasık 177.6 m.lik ölçü birimi) Rampaya sahiptir, ayrıca sütunları
da bulunmaktadır. 6 basamaklı podyum üzerinde yer alır ve M.Ö 269-215 tarihine
verilir.67
Ayrıca özellikle bu dönemde, kahramanların yanısıra 12 tanrı dısında,
Katalog No: 53, Lagina Hekate Sunagı ve Katalog No: 57, Priene Mısır Tanrıları
Kutsal alanından sunak örneklerinde oldugu gibi, farklı tanrı ve tanrıçalara adanan
sunaklar da bulunmaktadır.
Klasik Dönem sunakları dindar yapı ve tanrıya begendirme söz konusu
oldugundan gösterisli biçimlere sahiptiler. Hellenistik Dönem sunakları ise daha
süslü ve anıtsal birer yapı olarak yorumlanabilmektedir. Ancak burada amaç
dindarlıktan çok kendini gösterme çabasıdır.68 Bu durumu Pergamon Zeus Sunagında
görmek mümkündür. (Katalog No: 66 Levha:13 B) Oldukça gösterisli ve büyük
boyutlu olarak yapılan sunak, 5623 metrekarelik bir teras üzerinde, 35.64 m x 33.40
m. gibi kareye yakın bir platform üzerine kurulmustur. Anıtsal sunak mimarisinin en
önemli örneklerinden biridir. Bu yapı biçimi ve içinde barıdırdıgı unique özellikleri
ile sunak mimarisinde farklı bir yere sahiptir. Bu önemli yapı sonrasında sunak
literatürüne Pergamon Zeus Tipi Sunak terimi girmis ve Ara Pacis gibi dönemini
etkileyen büyük yapılarla beraber daha küçük boyutlu birçok benzeri çok farklı
yerlesimler içinde görülmüstür.
Pergamon Zeus Sunagı, taban alanı itibariyle, batısında bulundugu Pergamon
Athena Tapınagından takriben 4 defa daha büyüktür. Özellikle yapılan sunagın
anıtsallıgı ve sunak üzerindeki frizlerin hikayeci ve gösterisli anlatımı bu durumu
dogrular niteliktedir. Kralların basardıkları islerle ilgili konuların nüfuz ettigi daha
66 Price, 2004, s.72
67 Yavis, 1949, s.189
68 Saltuk, 1997, s.20
41
üst bir anlatım da böyle bir saray destanı ile anlatılmak istenmis olabilir.69
Pergamonun I. Attalos zamanında Galatlara karsı kazandıgı büyük zafer üzerine II.
Eumenes zamanında (M.Ö. 197- 159) yapılan sunaga Büyük Sunak ya da Zeus
Sunagı denilmektedir. M.Ö 170 yılında yapımına baslandıgı bildirilen ve M.Ö
159da Eumenes iktidarının son bulmasıyla insası sona eren ve bitmeden bırakıldıgı
düsünülen sunagın üç tarafı duvar ve sütunlarla çevrilidir. Batıda ise yukarı dogru
uzanan 24 basamaklı merdiven görülür. Ana meydanın girisi dogudadır, ancak sunak
avlusuna çıkan merdivenler batıda oldugundan sunaga gelenler merdivenli cepheye
varabilmek için yapının iki yanından birini (kuzey güney) dolasmak zorundadır.
Dıs yüzde sütunlu galeriler bulunmaktadır. Kuzey, güney ve dogu yüzlerini kusatan
ve Tanrılarla Gigantların savasını anlatan (Gigantomachia) içeren yüksek
kabartmalara sahiptir. Kabartmalar yaklasık 130 m. uzunlugunda ve 2.30 m.
yüksekligindedir. Sunagın iç yüzünde de dıs yüzde oldugu gibi sütunlu galeriler
planlanmıs ancak tamamlanmamıstır. Duvarın iç yüzünü, Pergamon krallık soyunun
atası olarak kutsanan Herakles'in oglu Telephos destanından sahneler süsler. 70
Hellenistik Dönemin belki de en önemli sunagı sayılan Pergamon Zeus
Sunagının yanı sıra yine anıtsallıgıyla göz dolduran bir diger sunak da 15.80 x 23.10
m. ölçülerinde ve 15 basamaklı Magnesia Artemis Leukophyrene Sunagıdır. (
Katalog No: 56) Hatta üzerinde 12 tanrının resimlerinin yeraldıgı 3.15 m
yüksekligindeki kabartmaları ile Zeus Sunagını bile asar niteliktedir. Bulunan yapı
elemanlarına göre, sütun ve yarım sütunlu portikolarla çevrilidir. Üst yapısı on
tipindedir ve M.Ö 220 tarihine verilir. 71
Dönem içinde sunaklara verilen önemin yogunlugu, görüntüsü ile oldugu
kadar, yapımında çalısanların ustalıgı ile de hissedilebilmektedir. Örnegin Kos
Asklepios Sunagının kabartmalarının yapımında Praksiteles ekolünden sanatçıların
çalıstıgı bilinmektedir. ( Katalog No:58) Günümüze belirgin örnekleri kalmamıs da
olsa, bu sunagın tek örnek olmadıgı öngörülmüstür.72
69 Smith, 2000, s.168
70 Radt, 2002, s.167-178
71 Bingöl, 1998, s.36-41
72 Smith, 2002, s.185
42
Çalısmada kullanılan 74 adet sabit sunak örnegi içinde, 17 örnekle temsil
edilen Hellenistik Dönem sabit sunaklarının, 3 tanesi kare plan üzerindedir. ( Lagina
Hekate Katalog No: 53, Priene Athena, Katalog No: 54 ve Kos Dionysos, Katalog
No:55) bunların dısında kalan sabit formda Hellenistik sunak örnekleri dikdörtgen
planlı olup 14 tanedir. ( Katalog No: 56 70) genel özelliklerine bakılacak olursa,
dönemin genel karakteristigi ile dogru orantılı olarak Kolossal Sunakların önemli bir
yere sahip oldugu ve özellikle gösterisli yapıya önem verildigi görülmektedir. Ayrıca
farklı kült, kahraman ya da yarı tanrılara adanan birçok sunagın varlıgı da söz
konusudur. Sabit sunak örnekleri çerçevesinde özellikle önemli bir yere sahip olan
Hellenistik Dönemde sunak mimarisi ve yapım tekniklerinin en üst seviyeye ulastıgı
öngörülmektedir.
Ziyaretçiler için gizlenmiş link,görmek için
Giriş yap veya üye ol.
