Sunak Tipolojisi

Yüksek Lisans Tezi
Örneklerle Sunak Tipolojisi
Ahu GÜRER
Dokuz Eylül Üniversitesi
Sosyal Bilimleri Enstitüsü
Arkeoloji Anabilim Dalı
Arkeoloji Programı
Yunan ve Roma Toplumlarında oldukça önemli bir yere sahip olan sunak
örneklerinin tipolojik bir görüntüsünü elde etmek amacıyla yapılan bu
çalısmada, genel anlamıyla, Tanrılarına ulasmak isteyen
nsanoglu’nun bu
ulasım için seçtigi en basit ve yalın yer olan sunaklar, ayrıntılı biçimde
incelenmeye çalısılmıstır. Yunan ve Roma toplumunda, çok farklı sunu ve
sunak tipleri oldugu gibi bunu izleyen çok yogun bir de ritüel pratigi
bulunmaktadır. Yunan dininde kutsal alanların yeri çok fazla degistirilmedigi
için sunak çogunlukla kutsal alana yapılan ilk mimari öge olmakta ve buraya
yapılan tüm kutsal mimari yapılara öncülük etmektedir. Zamanla hem
kamusal, hem dinsel, hem kültsel hem de idari bir öge haline gelmis, Tanrılar
yerine Tanrılastırılmıs hükümdarlara da adanır olmuslardır. Farklı kültlerle
beraber çok Tanrılı Yunan kült düsüncesi içinde sunaklar vazgeçilmez ama
karmasık bir öge halinde yerini almıstır. Bu konuda belirgin olarak yapılan tek
bir yayın ile bagımsız birçok makalenin bulunması, bu ögenin farklı birçok
biçimde adlandırılmasına neden olmus, belirli bir tipolojinin bulunmaması da
kimi asamalarda zorlayıcı olmustur. Çok belirli kriterleri olmamasına ragmen
sunaklar çalısmada Portatif, Sabit ve Digerleri olarak adlandırılmıs, belirgin bir
tipolojiye daha kolay ulasmak amacı güdülmüstür. Çalısmada bu baslıklar
altında incelenen sunaklar dönemlere yayılarak tüm özellikleri ile irdelenmis,
katalog ve tipolojik özellikleri de ayrıntılı biçimde yazılmıs, görüntülerle
zenginlestirilmeye çalısılmıstır.



ÖRNEKLERLE SUNAK T
POLOJ
S

YEM
N METN



YÜKSEK L
SANS TEZ SINAV TUTANAGI



ÖNSÖZ
V
ÖZET V
ABSTRACT V


Ç
NDEK
LER V


LEVHA L
STES

X
G
R
S X



1. ANT
K ÇAG’DA SUNAK ve SUNU KAVRAMI 1
1.1. Sunaklara Genel Bakıs 1
1.2. Sunakların Ortaya Çıkısı 1
1.3. Sunak Tipleri,
slevleri ve Konumu 2
1.4. Sunu Törenleri 7
2. DÖNEMLER
Ç
NDE SUNAK ÖRNEKLER
13
2.1. Sabit Sunaklar ve Örneklerle Tipolojisi 14
2.1.1. Arkaik Öncesi Dönem 16
2.1.2. Arkaik Dönem 19
2.1.3. Klasik Dönem 22
2.1.4. Hellenistik Dönem 25
2.1.5. Roma Dönemi 28
2.2. Portatif Sunaklar ve Örneklerle Tipolojisi 32
2.2.1. Arkaik Öncesi Dönem 34
2.2.2. Arkaik Dönem 35
2.2.3. Klasik Dönem 36
2.2.4. Hellenistik Dönem 39
8
2.2.5. Roma Dönemi 41
2.3. Diger Sunak Tipleri 43
SONUÇ 47
KAYNAKLAR 57
KATALOG
LEVHALAR



LEVHA L
STES

LEVHA 1A- Hellenistik Dönem’de Ege Bölgesi Portatif Sunak Dagılımı (Berges,
1986, bei. 2) 1B- Alacahöyük orthostad kabartması, (Alp, 2002, s.12 res.9)
LEVHA 2 A-Sparta Artemis Orthia 2 (Yavis, 1949, s. 109 fig. 69) 2 B-Samos
Heraion Sunak 1-8 ((Yavis, 1949, s. 118 fig. 67)
LEVHA 3 A- Olympia Hera Sunagı önünde sunu ayini (www.samos.com internet
adresi) 3 B-Ephesos Arkaik Sunak Planı, Liman, 2003, 3C- Kyrene Apollon (Yavis,
1949, s.121, fig.90)
LEVHA 4 A-Selinus Demeter Malophoros Kutsal Alanı Planı (Yavis, 1949, s.111,
fig.49) 4B- Arkaik Paestum Demeter Tapınagı’nın Günümüzdeki Görünümü
( adresinden)
LEVHA 5A- Aegina Aphaia 1 (Yavis, 1949, S. 101) 5B- Kerkyra Artemis (Yavis,
1949, S.115, Fig.70)
LEVHA 6A- Selinus Demeter Malophoros 2 (Yavis, 1949, S.132, Fig.36)
6B- Miletos Monoendri (Dinsmoor 1975, 140, fig. 51)
LEVHA 7A- Selinus A-D Sunakları (Yavis, 1949, s. 122 fig. 36) 7 B- Paestum
Poseidon Tapınagı ve Sunagı (Yavis, 1949, s. 122) 7 C- Syrakusa Athena Triglif
Sunak Rekonstrüksiyon ve Tabakalanma (Yavis, 1949, s. 125, fig.71-2)
LEVHA A- Akragas Demeter-Kore Kutsal Alanı 8-14 no’lu Sunaklar (Yavis, s.103,
fig.25) 8 B- Atina 12 Tanrı Sunagı Plan ( )
LEVHA: 9A Perachora Hera Akraia Plan (Plommer & Salviat 1966, 207-215) 9B
Lagina Hekate ( internet adresi)
LEVHA 10 A- Priene Mısır Tanrıları Kutsal Alanından Sunak (Wiegand&Schrader,
Priene, S.70, Fig.82) Levha: 10 B- Priene Athena ( )
LEVHA 11- Magnesia Artemis Leukophyrene, (M. Sahin, Anadolu’lu Bir Mimar
Hermogenes,
stanbul, 2002, s. 23-24)
LEVHA 12A- Kos Asklepios Sunagı ( ) 12 B- Kos Dionysos
Sunagı ( )
LEVHA 13 A-Syrakusa Hieron II Sunagı Planı ve Günümüzdeki Hali (Yavis, 1949,
s.189, fig.47)
B - Pergamon Zeus Sunagı Plan ve Rekonstrüksiyon (Akurgal, 1998, s.266 – 268 ve
Smith, 2002, sf.161 Yavis, 1949, s.197-8, fig. 48, Radt, 2002, s.167-178)
10
LEVHA 14 A - Klaros B (Büyük Apollon Sunagı) ve Hayvan baglama blokları
(Sahin, 1998 s.44-8) B - Klaros B ve G Sunakları (Sahin, 1998, s.44-8 )
LEVHA 15- Teos Dionysos Tapınagı ve Sunagı ve bugünkü durumu (M . Sahin,
Anadolu’lu Bir Mimar Mimar Hermogenes,
stanbul, 2002, s. 24-27 ve
adresi )
LEVHA 16 A- Ephesos Domitianus Sunagı (Scherrer, 2000, s.92,) B- Thasos
Poseidon (Yavis, 1949, s. 185, fig.87)
LEVHA 17 Ara Pacis , www.harpy.uccs.edu adresleri ile
M.Wheeler-Roma Sanatı ve Mimarlıgı-s.158-161
LEVHA 18 A- Akragas Demeter Kore Kutsal Alanı Sunak 3-4-6-7 ve kutsal kuyu
Yavis, 1949, s.135, fig.27
B- Selinus Zeus Meilichios Sunagı Yavis, 1949, s.134, fig.49 C- Delos Hera Sunagı
Rekonstrüksiyon Yavis, 1949, s. 179, fig.84
LEVHA 19 A- Selinus Küçük Metoplu Tapınak Sunagı (Yavis, 1949, s.184, fig.37)
B- Atina Kare Planlı Portatif Sunak ( adresi)
C- Atina Yuvarlak Planlı Portatif Sunak (Yavis, 1949, s.146
adresi ve Ath. Mitt., 1879, 337-50)
LEVHA 20 A- Pompeii Zeus Meilichios Sunak Rekonstrüksiyonu (Yavis, 1949, s.
181, fig. 46)
B- Pompeii Dor Tipi Sunak (Yavis, 1949, s. 183, fig. 43)
C- Olympia Batı Teras’ta bulunan Sunak (http. sitesinde
Olympia linkinden)
LEVHA 21 A- Atina Aphrodite Sunagı ( adresi ile beraber
Yavis, 1949, s.178) 21B- Pompeii Hellenistik Portatif Sunak (Yavis, 1949, s. 156,
fig.41)
LEVHA 22 A- B- Priene Tiyatro Sunagı (Yavis, 1949, s.181, res.45 ve
Adresi) C- Pompeii Apollon (Yavis, 1949, s. 183, fig.
86 )
D- Pergamon Portatif Sunak (Yavis, 1949, s. 158, fig.42)
LEVHA 23 A- Delos Yuvarlak Portatif ( ayrıca, Yavis,
1949, s.144) 23B- Cumae Portatif (Yavis, 1949, s. 147, fig.40)
C- Priene Bouleterion’dan Ele Geçen Portatif Sunak ( )
11
D- Civita Castellanata Sunagı (Kleiner, Roman Sculpture, s.52, resim 32-33 )
LEVHA 24 A- Pompeii Sunak 9 (Yavis, 1949, s. 162 fig. 76)
B- Pompeii Sunak 10 (Yavis, 1949, s. 162, fig.77)
C- Miletos Tiyatro Sunagı (Anabolu, 2001, s.39, res.80)
D- Domitius Ahenobarbus Sunagı Frizinden yine Sunak Tasvirli bir Sahne (Kleiner,
Roman Sculpture, s.49-51)
LEVHA 25 A- Glanum Herakles Sunagı ( adresinden)
B- Euromos Zeus Sunagı ( adresinden)
C- Olous Aphrodite Tapınagı ve Sunagının Bugünkü Durumu (Yavis, 1949, s.60 ve
BCH, LXI, 1937, s.474)
LEVHA 26 A- Dreros Apollon Sunagı (Yavis, 1949, s. 61, fig.22)
B- Tirnys Kuyu Sunagı (Yavis, 1949, s. 36, fig.20)
C- Perachora Hera Limenia Kutsal Alanından Kuyu Sunagı (Yavis, 1949, s. 63,
fig.60)
LEVHA 27 A- Prinias A ve B Tapınakları ile beraber Sunak Planları (Yavis, 1949,
s.61, fig.23) 27B- Vroulia Kuyu Sunagı (Yavis, 1949, s.131, fig.24)
LEVHA 28 A- Messenia Pamissos Sunagı (Yavis, 1949, s.110, fig.29)
B- Akragas Demeter Kore Kutsal Alanından Sunak 1 (Yavis, s.73, fig.26 ve 63)
LEVHA 29 Akragas Demeter Kore Kutsal Alanı Genel (Yavis, 1949, s.131, fig.26)
LEVHA 30 A- Akragas Demeter Kore Kutsal Alanından Sunak 8 (Yavis, 1949, s.73
, fig.61) 30B- Eleusis Echara adresinden
C- Atina Eschara ( ve Wycherley 1978, 66)
LEVHA 31 Didyma Apollon Tapınagı Yuvarlak Planlı Sunagı
( adresinden ve Soner Liman tez, s.11 ile beraber, G. Gruben,
Die Tempel der Griechen, Münih, 1966, s.344,345, resim 274, Yavis, 1949, s.209)
LEVHA 32 A- Apollon Zoster Tapınak Sunagı (Yavis, 1949, s. 104, fig.31)
B- Priene Demeter Kore Kutsal Alanı Yakınından Kuyu Tipi Sunak
Rekonstrüksiyonu ( adresi ve Yavis, 1949, s.218, fig.62)
C- Samothraki (Yavis, 1949, s. 220)
LEVHA 33 Olympia Zeus Rekonstrüksiyon (http. sitesinde
Olympia linkinden alınmıstır. Ayrıca bkz. Yavis, 1949, s.210, res.53)
LEVHA 34 A- Eretria
sis (Yavis, 1949, s. 217, fig. 91 )
12
B- Delos Kuyu Tipi Sunak Rekonstrüksiyonu (Yavis, 1949, s. 217, fig.50
LEVHA 35 Çesitli Arula Resimleri (Yavis, 1949, s. 171, levhalar:78-80-81-83)
LEVHA 36 Atina Agora planı Connoly, 1998, plan 3
LEVHA 37 Samos Heraion planından bir bölüm. Tsakos, 2003, plan 2

Cevap: Sunak Tipolojisi

G
R
S
“Örneklerle Sunak Tipolojisi” adlı bu çalısmada hedeflenen en önemli amaç,
Hellen inanç dünyasında oldukça önemli bir yere sahip olan ve kutsal yapılar içinde
azımsanmayacak bir degeri olan sunakların tipolojik açıdan incelenmesidir. Hellen
dünyasında sahip oldugu önemli konuma karsın bugüne dek akademik açıdan çok da
yogun biçimde ele alınmamıs olan ve tapınagın en özel elemanlarından biri olan
sunak ögesi sınırlı çalısmalar ısıgında arastırılmıstır. Bu konuda özellikle C.G
Yavis’in “Greek Altars” isimli kitabı çalısmada önemli bir yer tutmaktadır. 1949
basımlı bu kitap sonrasında bu konuda genis çaplı ve çok önemli bir çalısma, tez ya
da kitabın bulunmaması arastırma sürecini kısıtlasa da elde olan kaynaklar
çerçevesinde, Yavis tarafından yazılan kitap içinde ya da bu yayının sonrasında bu
konuda yapılan arastırmalara ulasılmaya çalısılmıstır. Bunun neticesinde Yunan ve
Roma esas olmak üzere dönemler içindeki sunak yapılarının tipolojisinin
olusturulması, yapıların karakteristigini anlamak ve bu konuda kısıtlı da olsa bir veri
tabanı olusturmak hedeflenmistir. Buluntu gruplarını dönemler içinde sınıflamak ve
genel bir görünüm elde etmek amacıyla elden geldigince çok kaynaktan
yararlanılmaya ve resimlerle zenginlestirilmeye çalısılmıstır.

ki ana bölümden olusan çalısmada, ilk bölümde; yapılan arastırmalar
çerçevesinde ve Hellen dini ile beraber kutsal yapılarının özellikleri de göz önünde
bulundurularak “Antik Çag’da Sunak ve Sunu kavramı” ana baslıgı 4 alt baslık
halinde incelenmistir. “Sunaklara Genel Bakıs” adı alan alt baslıklardan ilkinde
sunak kelimesinin anlamı kaynaklar ısıgında incelenmis ve genel bir çerçeve içinde
bu kutsal ögenin anlamı degerlendirilmistir. “Sunakların Ortaya Çıkısı” alt baslıgında
ise sunakların olusum serüveni incelenerek inanma ve sıgınma ihtiyacı neticesinde
Antik Çag’da insa edilen bu yapıların önemli bir kutsal öge haline gelisi incelenmeye
çalısılmıstır. “Sunak Tipleri,
slevleri ve Konumu” isimli üçüncü alt baslıkta farklı
sunak formları gözden geçirilerek incelenmis, dönemler içinde ortaya çıkan tüm
sunak tipleri ile beraber bunların islevleri ve Antik Yunan ve Roma kentinde ya da
kutsal alanında konumlanması gözden geçirilmistir. Söz konusu bölümün dördüncü
14
ve son alt baslıgında ise “Sunu Törenleri” incelenmis, insanların tanrılarına olan
sevgilerinin gösterildigi ritüeller sırasında neler yapıldıgı, törenlerin önem ve
özellikleri kısaca irdelenmistir. Daha da önemlisi bu törenler sırasında sunak
ögesinin ne gibi bir yere sahip oldugu kısaca incelenmeye çalısılmıstır.

kinci bölümde “Dönemler
çinde Sunak Örnekleri” baslıgı altında dönemin
sanatsal ve kültürel yapısı ile bu yapının sunaklara yansıması genel hatlarıyla
incelenmistir. Üç alt baslıga ayrılan bölümde ilk baslıkta sabit, ikinci alt baslıkta
portatif ve üçüncü alt baslıkta da diger sunak tiplerinin örneklerle tipolojik açıdan
incelenmesi söz konusu edilmistir. Ayrıca, aslen bu tip bir sınıflandırma ya da bu iki
örnegi ayıran belirgin kriterler olmasa da, diger yayın ve çalısmalarda farklı ve
birçok alt dala ayrılan sunak tipleri, arastırma dogrultusunda, diger çalısma ve
yayınlar incelenerek sabit ve portatif olarak ayrılmıstır. Bu alt baslıklardan sabit ve
portatif sunaklar, daha yogun sayı ve öneme sahip olduklarından dönemlere ayrılarak
incelenmeye çalısılmıs, özellikle sabit sunak tiplerine önemle deginilmistir.
Bu iki bölümde kısaca ele alınan buluntuların, daha genis ve detaylı
sınıflandırma ve tipolojik bilgileri ise “Katalog” bölümünde; kronolojik sıraya sadık
kalınarak ve çalısmadaki baslıklar gözönüne alınarak gerçeklestirilmistir. Aslen
tipolojik sınıflandırma yöntemi ile yapılan bu çalısmanın ana bölümünü olusturan
katalog bölümünde, buluntular, aldıkları isim ile katalog ve levha numarası verilerek
incelenmistir. Bu numaralar altında sunagın tipi, malzemesi, buluntu yeri, adandıkları
tanrı ya da kahraman, ölçüleri, tarihi ve bu verileri elde etmekte kullanılan kaynaklar
belli bir düzen içinde tek tek yazılarak gösterilmeye çalısılmıstır.
Metin içinde geçen ve katalog bölümünde incelenip sınıflandırılan ve
görüntüye sahip buluntuların; resim, çizim ya da planları ise “Levhalar” bölümünde
gösterilmistir.

Cevap: Sunak Tipolojisi

Güzel bilgi
Güzel paylaşım
Eline sağlık ustam