Zekânın Serbest Oyunları
Mücerred ile müşahhası birbirine mezcederek tek bir ifade haline getirmeye nükte denir. Nükteler, ince ve keskin zekaların serbest oyunlarıdır; zeka onunla teneffüs eder.
Söz kapalı söylenir. Mana ifadenin perdesinde gizlidir. İfade muhayyileyi cezbeder ve onu aklın önüne alır. Muhayyilede meydana gelen ve tersim edilen şekiller gayet net ve berraktır. Zamanın merhametsiz pençesinden kurtulan tek beşeri ifade şekli nüktelerdir. Zira muhayyilede vücud bulan şekillerin berraklığı, nüktelerin daima ebed kadar taze ve yeni kalmasını temin eder. Bunda mücerred ile müşahhasın beraberce zikredilebilmesinin büyük bir payı olduğunu da itiraf etmek gerektir.
Nüktedeki zerafet, zekanın kıvraklığı ile doğru orantılıdır. Onu anlamak da aynı şekilde. Bir farkla ki; nükteyi ifade bir maharet, anlamak ise bir meziyettir.
Nükte, vecizelerdeki kelime israfını dahi yadırgatan bir üslup şeklidir. Gecenin milyonlarca yıldızı sinesinde saklaması gibi o, bütün bir hayatı bazen de bütün bir tarihi sinesinde saklar. Nükteyi meydana getiren bütün kelimeler varlığı zaruri ve yokluğu mana aleyhine zarar olan kelimelerdir.
Nükte, ifadede bir ahenk ve ölçü birimidir.
Dinleyenin gözönünde kıvılcım dudaklarında tebessüm hasıl eden tarihin hafızasına nakşedilmiş nice nükteler vardır. Biz bunlardan sadece bir kaçını nakledeceğiz:
Sokrates idama mahkum edilince karısı ağlayarak “Zavallı Sokrates haksız yere öldürülüyorsun.” der. Sokrates gülerek şu cevabı verir:
— Ne diyorsun? Yoksa haklı olarak mı öldürülmemi isterdin!
Tales, “Hayat ile ölüm arasında hiç bir fark yoktur” derdi. Bir gün yine aynı ifadeyi kullanmıştı. Yanında bulunanlar sordu: “0 halde niçin ölmüyorsun?” Cevap verdi: “Fark olmadığı için!”
İran’ın dev şairi İbn-i Mukaffa devrinin büyük dil âlimi olan İmam Halil ile karşılaşır ve bir müddet sohbet ederek ayrılırlar. Daha sonra İbn-i Mukaffa’ya “Halil’i nasıl buldun?” diye sorarlar. Cevap verir:
“Aklı ilminden fazla!” Aynı sual İmam Halil’e sorulunca o da şöyle der: “İlmi aklından fazla!”
Sokrates’e evlilik hakkında danışanlara o şöyle derdi: “Evlenseniz de evlenmeseniz de sonunda pişman olursunuz.”
A. H. Tanpınar anlatıyor:
Bir gün kendisine (Ahmed Haşim) Ankara’da bulunan ve sanatla filan az alakası olan maruf bir zatın salonunda Varlaine’ nin bütün külliyatının bulunduğunu söylüyordum. Dalgın dalgın duran Haşim birden bire koltuğundan:
— Aman, Verlaine’ i kurtaralım, diye fırladı.
İmam Azam üzerine doğru gelmekte olan bir davara yol vererek kaldırıma çıkar. Niye böyle yaptığını soranlara: “Onun boynuzları var, benim ise aklım!” der.
Edebiyatımızda nükteleriyle tanınan ediplerimizden birisi de hiç şüphesiz Süleyman Nazif’ tir. Kitaplar onun bir çok nüktelerini nakleder:
Bir gün Divanyolu’ nda bir arkadaşıyla yürürken, Enver Paşa’nın makam otomobili içinde geçtiğini görür. Arkadaşına Enver Paşa’yı göstererek: “Bak azizim, Enver Bey’in katili geçiyor!” der.
Abdullah Cevdet’in çiçek bozuğu çehresi için söylediği şu nükte ise hakikaten zariftir: “Çok samimi adamdır şu Abdullah Cevdet. Siretini suretinde taşır.”
3. Napolyon, o sırada Paris’te Büyükelçi bulunan Ahmet Vefik Paşa’ ya: “Paşa, işitiyorum, Osmanlı imparatorluğu çatırdıyor” deyince, Vefik Paşa gayet vakur bir eda ile şu cevabı yapıştırır: “İstanbul buraya uzaktır, ses duyulmaz... 0 duyduğunuz sizin imparatorluğunuzun çatırdısıdır.”
Ve yine bir gün 3. Napolyon Vefik Paşa’ya alaylı bir surette “Sen kendini, Yavuz Sultan Selim’in elçisi zannediyorsun” der. Paşanın cevabı:
— Öyle olsa, siz Fransa ‘da imparator olarak bulunamazdınız.
Beyazıd’ı Bistami, etrafına bakınıp duran bir adama:
— Kimi arıyorsun? diye sorar.
Adam:
— Beyazıd-ı deyince cevap verir:
— Ben de otuz senedir onu arıyorum, fakat bir türlü bulamadım.
Ziyaretçiler için gizlenmiş link,görmek için
Giriş yap veya üye ol.
/
Ziyaretçiler için gizlenmiş link,görmek için
Giriş yap veya üye ol.
Mücerred ile müşahhası birbirine mezcederek tek bir ifade haline getirmeye nükte denir. Nükteler, ince ve keskin zekaların serbest oyunlarıdır; zeka onunla teneffüs eder.
Söz kapalı söylenir. Mana ifadenin perdesinde gizlidir. İfade muhayyileyi cezbeder ve onu aklın önüne alır. Muhayyilede meydana gelen ve tersim edilen şekiller gayet net ve berraktır. Zamanın merhametsiz pençesinden kurtulan tek beşeri ifade şekli nüktelerdir. Zira muhayyilede vücud bulan şekillerin berraklığı, nüktelerin daima ebed kadar taze ve yeni kalmasını temin eder. Bunda mücerred ile müşahhasın beraberce zikredilebilmesinin büyük bir payı olduğunu da itiraf etmek gerektir.
Nüktedeki zerafet, zekanın kıvraklığı ile doğru orantılıdır. Onu anlamak da aynı şekilde. Bir farkla ki; nükteyi ifade bir maharet, anlamak ise bir meziyettir.
Nükte, vecizelerdeki kelime israfını dahi yadırgatan bir üslup şeklidir. Gecenin milyonlarca yıldızı sinesinde saklaması gibi o, bütün bir hayatı bazen de bütün bir tarihi sinesinde saklar. Nükteyi meydana getiren bütün kelimeler varlığı zaruri ve yokluğu mana aleyhine zarar olan kelimelerdir.
Nükte, ifadede bir ahenk ve ölçü birimidir.
Dinleyenin gözönünde kıvılcım dudaklarında tebessüm hasıl eden tarihin hafızasına nakşedilmiş nice nükteler vardır. Biz bunlardan sadece bir kaçını nakledeceğiz:
Sokrates idama mahkum edilince karısı ağlayarak “Zavallı Sokrates haksız yere öldürülüyorsun.” der. Sokrates gülerek şu cevabı verir:
— Ne diyorsun? Yoksa haklı olarak mı öldürülmemi isterdin!
Tales, “Hayat ile ölüm arasında hiç bir fark yoktur” derdi. Bir gün yine aynı ifadeyi kullanmıştı. Yanında bulunanlar sordu: “0 halde niçin ölmüyorsun?” Cevap verdi: “Fark olmadığı için!”
İran’ın dev şairi İbn-i Mukaffa devrinin büyük dil âlimi olan İmam Halil ile karşılaşır ve bir müddet sohbet ederek ayrılırlar. Daha sonra İbn-i Mukaffa’ya “Halil’i nasıl buldun?” diye sorarlar. Cevap verir:
“Aklı ilminden fazla!” Aynı sual İmam Halil’e sorulunca o da şöyle der: “İlmi aklından fazla!”
Sokrates’e evlilik hakkında danışanlara o şöyle derdi: “Evlenseniz de evlenmeseniz de sonunda pişman olursunuz.”
A. H. Tanpınar anlatıyor:
Bir gün kendisine (Ahmed Haşim) Ankara’da bulunan ve sanatla filan az alakası olan maruf bir zatın salonunda Varlaine’ nin bütün külliyatının bulunduğunu söylüyordum. Dalgın dalgın duran Haşim birden bire koltuğundan:
— Aman, Verlaine’ i kurtaralım, diye fırladı.
İmam Azam üzerine doğru gelmekte olan bir davara yol vererek kaldırıma çıkar. Niye böyle yaptığını soranlara: “Onun boynuzları var, benim ise aklım!” der.
Edebiyatımızda nükteleriyle tanınan ediplerimizden birisi de hiç şüphesiz Süleyman Nazif’ tir. Kitaplar onun bir çok nüktelerini nakleder:
Bir gün Divanyolu’ nda bir arkadaşıyla yürürken, Enver Paşa’nın makam otomobili içinde geçtiğini görür. Arkadaşına Enver Paşa’yı göstererek: “Bak azizim, Enver Bey’in katili geçiyor!” der.
Abdullah Cevdet’in çiçek bozuğu çehresi için söylediği şu nükte ise hakikaten zariftir: “Çok samimi adamdır şu Abdullah Cevdet. Siretini suretinde taşır.”
3. Napolyon, o sırada Paris’te Büyükelçi bulunan Ahmet Vefik Paşa’ ya: “Paşa, işitiyorum, Osmanlı imparatorluğu çatırdıyor” deyince, Vefik Paşa gayet vakur bir eda ile şu cevabı yapıştırır: “İstanbul buraya uzaktır, ses duyulmaz... 0 duyduğunuz sizin imparatorluğunuzun çatırdısıdır.”
Ve yine bir gün 3. Napolyon Vefik Paşa’ya alaylı bir surette “Sen kendini, Yavuz Sultan Selim’in elçisi zannediyorsun” der. Paşanın cevabı:
— Öyle olsa, siz Fransa ‘da imparator olarak bulunamazdınız.
Beyazıd’ı Bistami, etrafına bakınıp duran bir adama:
— Kimi arıyorsun? diye sorar.
Adam:
— Beyazıd-ı deyince cevap verir:
— Ben de otuz senedir onu arıyorum, fakat bir türlü bulamadım.
