Roma mparatorlugu, en güçlü oldugu dönemde, tüm Akdeniz havzasını,
Britanya dahil Kuzey ve Orta Avrupanın önemli bir kısmını ve Fırat nehrine kadar
Ortadoguyu içine almaktaydı. Bu genis topraklar, farklı kültürlere, farklı inanç ve
geleneklere sahip çesitli halkları kapsamaktaydı. 73 Bu duruma sunak örneklerinde de
rastlanmakta ve örnekler içerisinde etnik açıdan belirgin bir etkilesim görülmektedir.
Etnik özellikler gösteren sunak ögesinin, gerek nitelik ve gerekse nicelik
açısından artmasına da elverisli olan Roma Döneminde, aynı zamanda, kentlerin
önde gelen yurttasları, kamu takdiri ve önemli kamu görevleri için birbirleriyle
rekabetteydiler. Kentler onur ünvanları elde etmek için birbiriyle yarısmaktaydı.
Roma mparatorlugu tarafından yaratılan bu rekabet ruhunun birçok sonucu oldu.
Genis kamu hizmetleri saglandı ve insaat etkinliginde kitlesel bir artıs oldu. Bu
durum, kentlerin; kamu yapılarının ihtisamı ve kentsel hizmetlerin çesitliligi ile
rakiplerini özendirmek ve onları geçmek için çabalamaları sonuçta mimarlıgın ve
süslemenin gelismesini besledi. 74 Bunun sonucunda da özellikle tapınak mimarisi
yerine daha küçük boyutlu olan sunaklar göze çarpmaya basladı. Çalısmada, Roma
73 Owens, 2000, s.123
74 Owens, s.124
43
Dönemini temsil eden 5 sabit ve büyük boyutlu örnege karsın, 18 adet portatif ve
küçük boyutlu örnegin bulunması, ayrıntılı inceleme altına alınacak belirgin ve
büyük boyutlu örneklerin insasının var olan sunakların halen kullanılması nedeniyle
azalması neticesinde ortaya çıkmıstır. Ancak arastırılan örnekler sınırlı da olsa, yine
de insa edilen Roma Dönemi sabit sunaklarının Ara Pacis Augustae (Katalog No: 73)
de oldugu gibi çok gösterisli, ayrıntılı ya da büyük boyutlu olması durumu da söz
konusu edilmektedir. Ayrıca önceki dönem sunak yapılarının kullanılmaya devam
etmesi ve var olan bir sunagın benzer sekilde ya da aynen yeniden insa edilmesi gibi
özelliklerle de karsılasılabilinmekteydi. Bu duruma; Samos Heraionunda bulunan ve
Rhoikos Sunagı olarak bilinen örnegin (Katalog No: 10a, Levha: 4C) Roma
Döneminde aynı sekilde yeniden yapılması ya da Klaros Apollon Sunagının
(Katalog No: 67, Levha:14 A) hem Apollon hem de Dionysos için Roma
Döneminde yeni bir tadilatla kullanılması gibi durumlar örnek gösterilebilir.
Roma Dönemi mimari yapılarının ve dolaylı olarak sunakların ele alınarak
anlatılması sırasında ele alınması gereken bir diger konu da bu noktada karsımıza
çıkmaktadır. Bir binanın yapılması sırasında; istek, para, malzeme ve ustalık gibi
birçok etkenin basarılı biçimde biraraya toplanmasının gerektigi bir konumda, Roma
Dönemi özellikle M.Ö 30 M.Ö 235 yılları arasında, bu bakımdan yeterli iradeye
sahipti. Devlet, senato, sehir meclisleri, esnaf birlikleri gibi toplulukların yanı sıra bir
binanın tüm ya da bir kısım giderlerini karsılayacak kadar zengin olan kisiler de bina
yapımı konusunda büyük bir istek içindeydiler.75 Bunların basında da dogal olarak
imparatorlar ve diger devlet adamları gelmekteydi. Augustus adına yapılan Ara Pacis
(Katalog No:73) ve Tiberiusun yaptırdıgı Ara Pietatis Sunak örnekleri (Katalog No:
74) bu duruma örnek gösterilebilecek sunaklardır.
Roma Döneminde; dönemin her kurumunda oldugu gibi sunak yapıları da
daha içe kapalı özellik gösterirler. Wheeler, Tapınak örneginde, bu durumu eskinin
dısa dönük tapınaklarının yerini artık inandıgı tanrısı ile kisisel bir tapım paylasan
insanlar ve yaptıgı tapınakların alması olarak degerlendirmistir.76 Bu durum özellikle
75 Colledge, 1997, s.6
76 Y,a,g,e s.14
44
Roma Döneminden itibaren ailenin kendi arasında, dıs dünyaya kapalı olarak sunu
yapabilecegi ev yapıları içinde de karsımıza çıkmaktadır. Roma evinin önemli bir
bölümü de Roma ev halkının ruhlarının korundugu bir türbe islevi gören
larariumdur. Ev halkı, larariumda, evi koruyan tanrı ve ruhlara günlük ritüellerde
bulunmaktaydı. Genellikle villa tipli yapılarda karsımıza çıkan larariumlar duvara
monte biçimde üçgen alınlıklı çatısı olan köseli bir nis biçimindeydiler ve özellikle
Pompeii olmak üzere birçok Roma yerlesimindeki evlerde karsımıza
çıkmaktaydılar.77
Roma Döneminde degisen din inancı sunak örneklerini de farklılastırmıstır.
Özellikle sunaklar üzerinde gösterilen tasvirlerde ya da kült heykellerinde degisim
ve farklılıklar göze çarpar. Daha içe kapalı bir yasam sürmeye baslayan Roma
toplumu ev koruyucuları sıfatına sahip birtakım dogaüstü varlıklara sıgınmaya
baslar. Örnegin Genius, ailenin babasını ve evlilik yatagını korur. Yılan biçimli ya da
ihramlı bir adam olarak gösterilmistir. yilikçi Manesler koruyucu atalardır.
Bunların sunagı, ocagın yanı basında yükselir. ki Penates yiyeceklere göz kulak
olur, Lar da ocakta oturur ve belirli günlerde onun için ayin yapılırdı.78 Çalısmada
bulunan sabit Roma sunakları içinden buna bir örnek verilecek olursa Barısı
simgeleyen kutsal ruh Pietasa adanan Ara Pietatis (Katalog No:74) görülebilir.
mparatorluk Döneminde tüm alanlarda oldugu gibi sunak yapıları da
anıtsallasma yolunda ilerlemis ve özellikle portatif olanlar sayıca artıs göstermistir.
Bunu sunak tipleri ve sunak mimarisi konusunda oldugu kadar heykeltraslık ve
kabartma konusunda da döneme damgasını vuran sunak yapısı Ara Pacis Augustae
yani Augustus Barıs Sunagı da dogrulamaktadır. Augustusun spanya ve Galya
zaferleri anısına yaptırılan sunak insası, Tanrıça Pax (Roma Barıs Tanrıçası) ve diger
tanrıların kutsandıgı büyük bir tören ile baslanmıstır ve sonra, Augustusun karısı
Livianın dogum gününde, M.Ö 30 Ocak 9 yılında tamamlanmıstır. Augustusun
77 Gülbay, 2003 s. 6 ve Connoly-Dodge, 1998, s.171
78 Estin-Laporte, 2004, s.210
45
kuzeyden Romaya girdigi Via Flaminia (Flaminia Yolu) üzerinde bulunmaktadır.79
Günümüzde tamamen saglam durumdadır. Atina agorasında bulunan Klasik Dönem
Sefkat Sunagı ( Katalog No: 35) ve Pergamon Zeus Sunagı (Katalog No:66, Levha
13 B) Ara Pacis Sunagının öncülleri olarak gösterilmektedir.80 6 m. yüksekliginde
ve 11.625m.(kuzey-güney) x 10.55 m.(dogu-batı) ölçülerindeki sunak kuzeyde ve
güneyde, yüksek kabartmalı levhalarla çevrili bir podyum üzerinde yükselmekte ve
batısında da merdivenli girisi yer almaktaydı. (bkz. Levha 17 ) Bu kabartmalı
levhalarla dıs yüzlerinde insan boyundaki figürlere yer verilmisti. Bunlardan
güneydekiler, Augustus ve kraliyet ailesini temsil ediyordu. Kuzeydekiler ise
hakimler, senatörler ve dini cemiyetlerin üyelerini betimliyordu. Bazılarının es ve
çocukları da betimlenmisti. Figürler girise dogru resmi geçit anında gösterilmislerdi
ve bazıları birbirleri ile agırbaslı halde konusur halde resmedilmisti.81 Uzun bir sıra
olusturan vakur figürler M.Ö 440 dolaylarında yapılan Athenadaki Parthenon
tapınagının dini alay frizine çok sey borçluysa da burada figürlerin sertligi; gerçek
birer portre olarak islenen basların özelligi ve alaya çocukların da eklenmesiyle
hafifletilmistir.82 Güneybatı panelde Aeneasın kutsanması, güneydogu panelde ise
Pax Romana ile çocukları Tellus (dünya) ve Italiae (talya) resmedilmistir.
Kabartmalar, kanatlı ve boynuzlu olarak gösterilmis olan görkemli aslan motifi ile
çerçevelendirilmistir. Bu motifin bazen de akanthus (kenger yapragı) ile
zenginlestirilerek Augustus Dönemi içinde çok kullanılmıs oldugu bilinmektedir.83
Yukarıda anlatılan Roma Dönemi sabit, dikdörtgen sunak örnekleri dısında
Katalog No: 70 Levha: 16Ada Ephesos mparatorlar Tapınagı Yakınındaki Sunak
incelenmistir. Ephesosda, mparatorlar Tapınagı olarak bilinen yapının dogusunda,
bir podyumun üzerinde yer alan sunak, Tanrılastırılmıs Domitius ve ataları onuruna
insa edilmis ancak, Domitianusun damnatio memoraeye ugraması neticesinde
babası Vespasianusa adanmıstır.84 Roma Dönemi sabit sunakları içinde Thassosda
bulunan ve 1.92 x 1.61 m. ölçülerinde küçük boyutlu bir sunak olan Thassos
79 Kleiner, s.90
80 Colledge, 1997, s.38
81 Wheeler, 2004, s.158-159
82 Colledge, 1997, s.39
83 Kleiner, s.90
84 Scherrer, 2000, s.92
46
Poseidon Sunagı Katalog No: 71de incelenmistir. Katalog No: 72de ise Hadrian
Dönemine tarihlenen ve 8.40 x 6.10 m ölçülerindeki Notion Athena Tapınak Sunagı
incelenmistir. Ardından yukarıda ayrıntılı olarak bahsedilen Ara Pacis (Katalog No:
73) gelir. Katalog No: 74 ise Romada bulunmus olan ve barısı simgeleyen Pietas ve
Tiberius adına adanmıs Ara Pietatis yapısıdır. Yapının geri planında Magna Mater
tapınagının ve yerel bir kurban töreninin gösterildigi sunagın da bulundugu
kabartması oldukça önemlidir. Özellikle Roma ve Pompeiide çok fazla örnegin
görüldügü bu dönem içinde benzer özelliklere sahip örnekler elenerek özellikle
katalog bölümündeki tüm kriterlerin elde oldugu örnekler tercih edilmistir.
Roma Dönemi kutsal yapılarında; çevresi merdivenli tas platformun Yunan
örneklerine göre yükseldigi, podyum, sütunlu sundurma gibi ögelere daha sık
rastlandıgı ve iki boyutlu bir görüntünün tercih edildigi bildirilmistir. 85 Bu durumun
ana islevi, tören ve hitap sırasında ön cephe ve podyumla halkı etki altına almaktı.
Sözü edilen bu durumu anıtsal ve/veya sabit sunaklarda da görmek mümkündür.
Roma Dönemi içinde birçok mimarlık yapısında oldugu gibi sunaklar da;
Tanrılastırılmıs mparator ve onun yönetimi ile ilgili bir propaganda aracı olarak insa
edildiklerinden, Ara Pacis Augustae (Katalog No:73) örneginde oldugu gibi oldukça
görkemli yapılmıs ve kabartmaları da mparatorun basarılarını anlattıgı bir reklam
tabelası niteligine dönüsmüstür.
Britanya dahil Kuzey ve Orta Avrupanın önemli bir kısmını ve Fırat nehrine kadar
Ortadoguyu içine almaktaydı. Bu genis topraklar, farklı kültürlere, farklı inanç ve
geleneklere sahip çesitli halkları kapsamaktaydı. 73 Bu duruma sunak örneklerinde de
rastlanmakta ve örnekler içerisinde etnik açıdan belirgin bir etkilesim görülmektedir.
Etnik özellikler gösteren sunak ögesinin, gerek nitelik ve gerekse nicelik
açısından artmasına da elverisli olan Roma Döneminde, aynı zamanda, kentlerin
önde gelen yurttasları, kamu takdiri ve önemli kamu görevleri için birbirleriyle
rekabetteydiler. Kentler onur ünvanları elde etmek için birbiriyle yarısmaktaydı.
Roma mparatorlugu tarafından yaratılan bu rekabet ruhunun birçok sonucu oldu.
Genis kamu hizmetleri saglandı ve insaat etkinliginde kitlesel bir artıs oldu. Bu
durum, kentlerin; kamu yapılarının ihtisamı ve kentsel hizmetlerin çesitliligi ile
rakiplerini özendirmek ve onları geçmek için çabalamaları sonuçta mimarlıgın ve
süslemenin gelismesini besledi. 74 Bunun sonucunda da özellikle tapınak mimarisi
yerine daha küçük boyutlu olan sunaklar göze çarpmaya basladı. Çalısmada, Roma
73 Owens, 2000, s.123
74 Owens, s.124
43
Dönemini temsil eden 5 sabit ve büyük boyutlu örnege karsın, 18 adet portatif ve
küçük boyutlu örnegin bulunması, ayrıntılı inceleme altına alınacak belirgin ve
büyük boyutlu örneklerin insasının var olan sunakların halen kullanılması nedeniyle
azalması neticesinde ortaya çıkmıstır. Ancak arastırılan örnekler sınırlı da olsa, yine
de insa edilen Roma Dönemi sabit sunaklarının Ara Pacis Augustae (Katalog No: 73)
de oldugu gibi çok gösterisli, ayrıntılı ya da büyük boyutlu olması durumu da söz
konusu edilmektedir. Ayrıca önceki dönem sunak yapılarının kullanılmaya devam
etmesi ve var olan bir sunagın benzer sekilde ya da aynen yeniden insa edilmesi gibi
özelliklerle de karsılasılabilinmekteydi. Bu duruma; Samos Heraionunda bulunan ve
Rhoikos Sunagı olarak bilinen örnegin (Katalog No: 10a, Levha: 4C) Roma
Döneminde aynı sekilde yeniden yapılması ya da Klaros Apollon Sunagının
(Katalog No: 67, Levha:14 A) hem Apollon hem de Dionysos için Roma
Döneminde yeni bir tadilatla kullanılması gibi durumlar örnek gösterilebilir.
Roma Dönemi mimari yapılarının ve dolaylı olarak sunakların ele alınarak
anlatılması sırasında ele alınması gereken bir diger konu da bu noktada karsımıza
çıkmaktadır. Bir binanın yapılması sırasında; istek, para, malzeme ve ustalık gibi
birçok etkenin basarılı biçimde biraraya toplanmasının gerektigi bir konumda, Roma
Dönemi özellikle M.Ö 30 M.Ö 235 yılları arasında, bu bakımdan yeterli iradeye
sahipti. Devlet, senato, sehir meclisleri, esnaf birlikleri gibi toplulukların yanı sıra bir
binanın tüm ya da bir kısım giderlerini karsılayacak kadar zengin olan kisiler de bina
yapımı konusunda büyük bir istek içindeydiler.75 Bunların basında da dogal olarak
imparatorlar ve diger devlet adamları gelmekteydi. Augustus adına yapılan Ara Pacis
(Katalog No:73) ve Tiberiusun yaptırdıgı Ara Pietatis Sunak örnekleri (Katalog No:
74) bu duruma örnek gösterilebilecek sunaklardır.
Roma Döneminde; dönemin her kurumunda oldugu gibi sunak yapıları da
daha içe kapalı özellik gösterirler. Wheeler, Tapınak örneginde, bu durumu eskinin
dısa dönük tapınaklarının yerini artık inandıgı tanrısı ile kisisel bir tapım paylasan
insanlar ve yaptıgı tapınakların alması olarak degerlendirmistir.76 Bu durum özellikle
75 Colledge, 1997, s.6
76 Y,a,g,e s.14
44
Roma Döneminden itibaren ailenin kendi arasında, dıs dünyaya kapalı olarak sunu
yapabilecegi ev yapıları içinde de karsımıza çıkmaktadır. Roma evinin önemli bir
bölümü de Roma ev halkının ruhlarının korundugu bir türbe islevi gören
larariumdur. Ev halkı, larariumda, evi koruyan tanrı ve ruhlara günlük ritüellerde
bulunmaktaydı. Genellikle villa tipli yapılarda karsımıza çıkan larariumlar duvara
monte biçimde üçgen alınlıklı çatısı olan köseli bir nis biçimindeydiler ve özellikle
Pompeii olmak üzere birçok Roma yerlesimindeki evlerde karsımıza
çıkmaktaydılar.77
Roma Döneminde degisen din inancı sunak örneklerini de farklılastırmıstır.
Özellikle sunaklar üzerinde gösterilen tasvirlerde ya da kült heykellerinde degisim
ve farklılıklar göze çarpar. Daha içe kapalı bir yasam sürmeye baslayan Roma
toplumu ev koruyucuları sıfatına sahip birtakım dogaüstü varlıklara sıgınmaya
baslar. Örnegin Genius, ailenin babasını ve evlilik yatagını korur. Yılan biçimli ya da
ihramlı bir adam olarak gösterilmistir. yilikçi Manesler koruyucu atalardır.
Bunların sunagı, ocagın yanı basında yükselir. ki Penates yiyeceklere göz kulak
olur, Lar da ocakta oturur ve belirli günlerde onun için ayin yapılırdı.78 Çalısmada
bulunan sabit Roma sunakları içinden buna bir örnek verilecek olursa Barısı
simgeleyen kutsal ruh Pietasa adanan Ara Pietatis (Katalog No:74) görülebilir.
mparatorluk Döneminde tüm alanlarda oldugu gibi sunak yapıları da
anıtsallasma yolunda ilerlemis ve özellikle portatif olanlar sayıca artıs göstermistir.
Bunu sunak tipleri ve sunak mimarisi konusunda oldugu kadar heykeltraslık ve
kabartma konusunda da döneme damgasını vuran sunak yapısı Ara Pacis Augustae
yani Augustus Barıs Sunagı da dogrulamaktadır. Augustusun spanya ve Galya
zaferleri anısına yaptırılan sunak insası, Tanrıça Pax (Roma Barıs Tanrıçası) ve diger
tanrıların kutsandıgı büyük bir tören ile baslanmıstır ve sonra, Augustusun karısı
Livianın dogum gününde, M.Ö 30 Ocak 9 yılında tamamlanmıstır. Augustusun
77 Gülbay, 2003 s. 6 ve Connoly-Dodge, 1998, s.171
78 Estin-Laporte, 2004, s.210
45
kuzeyden Romaya girdigi Via Flaminia (Flaminia Yolu) üzerinde bulunmaktadır.79
Günümüzde tamamen saglam durumdadır. Atina agorasında bulunan Klasik Dönem
Sefkat Sunagı ( Katalog No: 35) ve Pergamon Zeus Sunagı (Katalog No:66, Levha
13 B) Ara Pacis Sunagının öncülleri olarak gösterilmektedir.80 6 m. yüksekliginde
ve 11.625m.(kuzey-güney) x 10.55 m.(dogu-batı) ölçülerindeki sunak kuzeyde ve
güneyde, yüksek kabartmalı levhalarla çevrili bir podyum üzerinde yükselmekte ve
batısında da merdivenli girisi yer almaktaydı. (bkz. Levha 17 ) Bu kabartmalı
levhalarla dıs yüzlerinde insan boyundaki figürlere yer verilmisti. Bunlardan
güneydekiler, Augustus ve kraliyet ailesini temsil ediyordu. Kuzeydekiler ise
hakimler, senatörler ve dini cemiyetlerin üyelerini betimliyordu. Bazılarının es ve
çocukları da betimlenmisti. Figürler girise dogru resmi geçit anında gösterilmislerdi
ve bazıları birbirleri ile agırbaslı halde konusur halde resmedilmisti.81 Uzun bir sıra
olusturan vakur figürler M.Ö 440 dolaylarında yapılan Athenadaki Parthenon
tapınagının dini alay frizine çok sey borçluysa da burada figürlerin sertligi; gerçek
birer portre olarak islenen basların özelligi ve alaya çocukların da eklenmesiyle
hafifletilmistir.82 Güneybatı panelde Aeneasın kutsanması, güneydogu panelde ise
Pax Romana ile çocukları Tellus (dünya) ve Italiae (talya) resmedilmistir.
Kabartmalar, kanatlı ve boynuzlu olarak gösterilmis olan görkemli aslan motifi ile
çerçevelendirilmistir. Bu motifin bazen de akanthus (kenger yapragı) ile
zenginlestirilerek Augustus Dönemi içinde çok kullanılmıs oldugu bilinmektedir.83
Yukarıda anlatılan Roma Dönemi sabit, dikdörtgen sunak örnekleri dısında
Katalog No: 70 Levha: 16Ada Ephesos mparatorlar Tapınagı Yakınındaki Sunak
incelenmistir. Ephesosda, mparatorlar Tapınagı olarak bilinen yapının dogusunda,
bir podyumun üzerinde yer alan sunak, Tanrılastırılmıs Domitius ve ataları onuruna
insa edilmis ancak, Domitianusun damnatio memoraeye ugraması neticesinde
babası Vespasianusa adanmıstır.84 Roma Dönemi sabit sunakları içinde Thassosda
bulunan ve 1.92 x 1.61 m. ölçülerinde küçük boyutlu bir sunak olan Thassos
79 Kleiner, s.90
80 Colledge, 1997, s.38
81 Wheeler, 2004, s.158-159
82 Colledge, 1997, s.39
83 Kleiner, s.90
84 Scherrer, 2000, s.92
46
Poseidon Sunagı Katalog No: 71de incelenmistir. Katalog No: 72de ise Hadrian
Dönemine tarihlenen ve 8.40 x 6.10 m ölçülerindeki Notion Athena Tapınak Sunagı
incelenmistir. Ardından yukarıda ayrıntılı olarak bahsedilen Ara Pacis (Katalog No:
73) gelir. Katalog No: 74 ise Romada bulunmus olan ve barısı simgeleyen Pietas ve
Tiberius adına adanmıs Ara Pietatis yapısıdır. Yapının geri planında Magna Mater
tapınagının ve yerel bir kurban töreninin gösterildigi sunagın da bulundugu
kabartması oldukça önemlidir. Özellikle Roma ve Pompeiide çok fazla örnegin
görüldügü bu dönem içinde benzer özelliklere sahip örnekler elenerek özellikle
katalog bölümündeki tüm kriterlerin elde oldugu örnekler tercih edilmistir.
Roma Dönemi kutsal yapılarında; çevresi merdivenli tas platformun Yunan
örneklerine göre yükseldigi, podyum, sütunlu sundurma gibi ögelere daha sık
rastlandıgı ve iki boyutlu bir görüntünün tercih edildigi bildirilmistir. 85 Bu durumun
ana islevi, tören ve hitap sırasında ön cephe ve podyumla halkı etki altına almaktı.
Sözü edilen bu durumu anıtsal ve/veya sabit sunaklarda da görmek mümkündür.
Roma Dönemi içinde birçok mimarlık yapısında oldugu gibi sunaklar da;
Tanrılastırılmıs mparator ve onun yönetimi ile ilgili bir propaganda aracı olarak insa
edildiklerinden, Ara Pacis Augustae (Katalog No:73) örneginde oldugu gibi oldukça
görkemli yapılmıs ve kabartmaları da mparatorun basarılarını anlattıgı bir reklam
tabelası niteligine dönüsmüstür.
Ziyaretçiler için gizlenmiş link,görmek için
Giriş yap veya üye ol.
