sabit ya da dikdörtgen sunaklardan farklı olarak adlandırılan
ve özellikle Yavis tarafından belirgin biçimde sınıflanan diger sunak tipleri
incelenecektir. Çalısmada 35 farklı örnekle temsil edilen sunakların, 16 tanesi ocaksunak,
4 tanesi kül sunagı, 13 tanesi kuyu sunagı ve 2 tanesi de arula biçimindedir.
Yine Yavise göre, sabit ve portatif örneklerden farklı olan bu formlar,
mimari açıdan birbiriyle iliski içine girerek farklı tipleri ortaya çıkarmıstır. Özellikle
kül, ocak, kuyu gibi tiplerin çıkıs noktası, günlük kullanımda el altında bulunan
örneklerden türemistir. Örnek verecek olursak,
Kübik kül sunakları (Örn. Olympia Zeus), Alçak anıtsal ve
törensel sunakların, törensel sunaklar da basamaklı anıtsal sunakların
prototipidir.
Ocak sunaklar ve topraktan temellenen yer sunakları, ev
ocaklarından temellenir.
Myken mimarisinde görülen kuyu ve çöplükler, duvar
isçiligine sahip kutsal kuyu biçimli sunakların öncüsü olmustur.
Bilinen diger tipler de bu temelleri esas alarak türemislerdir ve
ikincil derecede öneme sahiptirler.
En erken törensel ocak sunak örnegi Teselya-Dimini yerlesimiinde bulunan
Neolitik II Dönemine tarihlenen ve kare taslarla olusturulan dikdörtgen biçime sahip
ve yuvarlak olarak çevrelenmis, çatısız tiptir. Ulasılabilen verilere göre burada
törensel amaçlarla yapılmıs olan ocak bulunmakta ve kabile kutsamalarında görev
görmekte idi.104
103 Kleiner, s.49-50
104 Ayrıntılı bilgi için bkz. A. Wace and M. Thompson, Prehistoric Thessaly (1912) Cambridge
58
Özellikle Arkaik ve en fazla da Arkaik öncesi döneme damgasını vuran
kuyu sunakları ve ocak sunakların islevleri ve özellikleri sunlardır:
Mason tas isçiligi ile dösenmis kuyu tipine sahip sunaklar olarak
adlandırılabilecek duvarlı kuyular, yere oyulmus silindir biçimli ya da biçimsiz bir
kuyudan olusur ve çogunlukla yerin altına dogru ilerler. Tirnys ve Akragasda bu
tiplere rastlanabilir. Myken örneklerinden temellendigi belirtilmistir.105 Özelikle bu
tip sunaklar muhtemelen kahraman ya da kralın öldükten sonra yüceltilmesi amacı ile
onun gömüldügü yere yapılmakta ve sunular da içerisine bırakılmakta idi. Myken
çaglarında görülen bu gelenegi Yunanlılar da devam ettirmistir. Ayrıca özellikle
Hellenlerde bu tip sunaklar yeraltına uzandıgından Kitonyen (yeraltı ve topraga ait)
tanrılara adanan sunakların yapım özelligi olarak görülmüstür. Bu nedenle pek çok
Kitonyen sunak kuyu ya da yer sunagı biçimindedir.106
Çalısmada, Arkaik Öncesi Dönemden 2 örnek ( Katalog No: 152-153),
Arkaik Dönemden 6 örnek ( Katalog No: 155 ve 157-161) Klasik Dönemden 4
örnek ( Katalog No: 166-196) ve Hellenistik Dönemden de 7 örnekle ( Katalog No:
171-177) temsil edilen kuyu sunakları, oldukça önemli bir sunak tipidir.
Kuyu sunaklarının ardından bir diger önemli tip de ocak-sunak olarak
adlandırılır.Özellikle Hellen öncesinde kaya yarıkları ya da oyuklara yapılan ve ev
içinde bulunan ocak tipi sunaklar bazen de evin üstü açık alanında direk topraga iner
vaziyette ve kille çevrelenmis biçimde yapılmaktaydı. Bunlara bothroi
denmekteydi. Ocak olarak kullanılmakla beraber genellikle kül yatagı olarak ve
kutsal isler için evin bir yerinde kullanılmaktaydı. Bu sunaklara çogunlukla yiyecek
ve özellikle meyve sunusu yapılmakta idi.107
Ates tapımından kalma genel halk inançlarına göre, kötü ruhlar ocaktan
korkarlar ve ona sokulamazlar. Bundan ötürü hastalar ocak basına getirilir ve atese
yakın konur. Ocaga tütsü ve okunmus kemikler atılır, bunların dumanından da iyilik
umulur. Ocaktan alınan yarı yanmıs odunlar hastaların basında dolastırılır. Ayrıca
105 Yavis, 1949, s.18
106 Yavis, 1949, s.34
107 Burkert, 1985, s.187
59
ocak tanrıları adı altında Tanrı Aresle birlesen Lar isimli su perisinin meydana
getirdigi ve adına Laresler denen bir Tanrılar Pantheonu bile bulunmaktadır.108
Yavise göre109, sonraları ocak tipi sunaklar, dumanın tapınagı ve kült
heykelini karartması nedeniyle tercih edilmemeye baslandı.Daha önce üstü ocak ve
küçük boyutlu olan ve bu orjinalden gelen tipler büyümeye ve üstü kapanmaya
baslayınca bu sonuç dogdu. Minos duvar tezgahları Hellenlerde sunu ayaklarına
ardından da sunu masalarına dönmüstür.Bu terim dogallıkla ev ya da tapınaklar
içinde sunu amaçlı yapılan ocaklar için kullanılmaktadır ve canlı hayvanların bir
odun yıgını üzerinde yakıldıgı ocaklar bulunur. En erken Hellen tapınakları arasında,
ocak tipi sunaklara sahip tapınaklar bir grup olarak yer alır ve Myken planlarından
Hellen planlarına geçisi temsil eder. Bu grup içinde dikkat çeken en önemli iki
tapınak Dreros ve Priniastır. ç kısımda kolonlara, naosun ortasında bir ocaga ve
naosun kösesine bir nise sahiptir. Bu üyeler Myken prototiplerine dönüs izleri tasır.
(Geç Hellas yapısı olan Korakou'daki "L yapısı" ve Tirnys'te Myken Dönemine
tarihlenen yapı benzeri) Dreros ve Prinias tapınakları Minos-Myken törensel
ocaklarına ve üç ayak ocaklarına adaptasyon sürecindedir. Yeni dinin geregi olan
yanık et sunuları bu tapınaklarda yapılmaktadır.
Çalısmada, Arkaik Öncesi Döneme ait 7 örnek ( Katalog No: 145-151) ve
Arkaik Döneme ait 2 örnek ( Katalog No: 156 Thasos Herakleion ve 162 Eleusis
Eschara) bulunmaktadır. Bunların dısında yine Ocak Sunak olarak da
adlandırılabilecek Kül Sunagı adı verilen bir tip de bulunmaktadır. Didyma ve
Samos kül sunaklarının olusturdugu örnekleri, çalısmada Katalog No: 163-5 arasında
görmek mümkündür. Kül sunaklarına verilebilecek önemli bir örnek olan Katalog
No: 170 ise oldukça bilinen bir yapı olan Olympia Zeus Sunagıdır. Pausaniasın dahi
bahsettigi bu sunak, kireçtası platform üzerine kurulmustur ve 37.50 m. alt çapa, 9.60
m. üst çapa, 6.60 m. yükseklige sahiptir.
108 Hançerlioglu, 1975, s.462
109 Yavis, 1949, s.57
60
Ayrıca küçük boyutlu, sunak benzeri terra-cotta sunu objesi olarak
adlandırılabilecek, bazen tastan ve / veya üstü boyalı, sıvalı ya da bezemeli
yapılabilen ve ev sunaklarında da kullanılabilen Arulalar da bu dönemde
görülmektedir.110 Çalısmada 2 örnek üzerinden anlatılan Arulalar Katalog No:178
ve 179da yer alır ve ikisi de Miletosdandır. Ancak bilinen diger önemli örnekler
Olynthos ve Pompeiiden ortaya çıkarılmıstır.
ve özellikle Yavis tarafından belirgin biçimde sınıflanan diger sunak tipleri
incelenecektir. Çalısmada 35 farklı örnekle temsil edilen sunakların, 16 tanesi ocaksunak,
4 tanesi kül sunagı, 13 tanesi kuyu sunagı ve 2 tanesi de arula biçimindedir.
Yine Yavise göre, sabit ve portatif örneklerden farklı olan bu formlar,
mimari açıdan birbiriyle iliski içine girerek farklı tipleri ortaya çıkarmıstır. Özellikle
kül, ocak, kuyu gibi tiplerin çıkıs noktası, günlük kullanımda el altında bulunan
örneklerden türemistir. Örnek verecek olursak,
Kübik kül sunakları (Örn. Olympia Zeus), Alçak anıtsal ve
törensel sunakların, törensel sunaklar da basamaklı anıtsal sunakların
prototipidir.
Ocak sunaklar ve topraktan temellenen yer sunakları, ev
ocaklarından temellenir.
Myken mimarisinde görülen kuyu ve çöplükler, duvar
isçiligine sahip kutsal kuyu biçimli sunakların öncüsü olmustur.
Bilinen diger tipler de bu temelleri esas alarak türemislerdir ve
ikincil derecede öneme sahiptirler.
En erken törensel ocak sunak örnegi Teselya-Dimini yerlesimiinde bulunan
Neolitik II Dönemine tarihlenen ve kare taslarla olusturulan dikdörtgen biçime sahip
ve yuvarlak olarak çevrelenmis, çatısız tiptir. Ulasılabilen verilere göre burada
törensel amaçlarla yapılmıs olan ocak bulunmakta ve kabile kutsamalarında görev
görmekte idi.104
103 Kleiner, s.49-50
104 Ayrıntılı bilgi için bkz. A. Wace and M. Thompson, Prehistoric Thessaly (1912) Cambridge
58
Özellikle Arkaik ve en fazla da Arkaik öncesi döneme damgasını vuran
kuyu sunakları ve ocak sunakların islevleri ve özellikleri sunlardır:
Mason tas isçiligi ile dösenmis kuyu tipine sahip sunaklar olarak
adlandırılabilecek duvarlı kuyular, yere oyulmus silindir biçimli ya da biçimsiz bir
kuyudan olusur ve çogunlukla yerin altına dogru ilerler. Tirnys ve Akragasda bu
tiplere rastlanabilir. Myken örneklerinden temellendigi belirtilmistir.105 Özelikle bu
tip sunaklar muhtemelen kahraman ya da kralın öldükten sonra yüceltilmesi amacı ile
onun gömüldügü yere yapılmakta ve sunular da içerisine bırakılmakta idi. Myken
çaglarında görülen bu gelenegi Yunanlılar da devam ettirmistir. Ayrıca özellikle
Hellenlerde bu tip sunaklar yeraltına uzandıgından Kitonyen (yeraltı ve topraga ait)
tanrılara adanan sunakların yapım özelligi olarak görülmüstür. Bu nedenle pek çok
Kitonyen sunak kuyu ya da yer sunagı biçimindedir.106
Çalısmada, Arkaik Öncesi Dönemden 2 örnek ( Katalog No: 152-153),
Arkaik Dönemden 6 örnek ( Katalog No: 155 ve 157-161) Klasik Dönemden 4
örnek ( Katalog No: 166-196) ve Hellenistik Dönemden de 7 örnekle ( Katalog No:
171-177) temsil edilen kuyu sunakları, oldukça önemli bir sunak tipidir.
Kuyu sunaklarının ardından bir diger önemli tip de ocak-sunak olarak
adlandırılır.Özellikle Hellen öncesinde kaya yarıkları ya da oyuklara yapılan ve ev
içinde bulunan ocak tipi sunaklar bazen de evin üstü açık alanında direk topraga iner
vaziyette ve kille çevrelenmis biçimde yapılmaktaydı. Bunlara bothroi
denmekteydi. Ocak olarak kullanılmakla beraber genellikle kül yatagı olarak ve
kutsal isler için evin bir yerinde kullanılmaktaydı. Bu sunaklara çogunlukla yiyecek
ve özellikle meyve sunusu yapılmakta idi.107
Ates tapımından kalma genel halk inançlarına göre, kötü ruhlar ocaktan
korkarlar ve ona sokulamazlar. Bundan ötürü hastalar ocak basına getirilir ve atese
yakın konur. Ocaga tütsü ve okunmus kemikler atılır, bunların dumanından da iyilik
umulur. Ocaktan alınan yarı yanmıs odunlar hastaların basında dolastırılır. Ayrıca
105 Yavis, 1949, s.18
106 Yavis, 1949, s.34
107 Burkert, 1985, s.187
59
ocak tanrıları adı altında Tanrı Aresle birlesen Lar isimli su perisinin meydana
getirdigi ve adına Laresler denen bir Tanrılar Pantheonu bile bulunmaktadır.108
Yavise göre109, sonraları ocak tipi sunaklar, dumanın tapınagı ve kült
heykelini karartması nedeniyle tercih edilmemeye baslandı.Daha önce üstü ocak ve
küçük boyutlu olan ve bu orjinalden gelen tipler büyümeye ve üstü kapanmaya
baslayınca bu sonuç dogdu. Minos duvar tezgahları Hellenlerde sunu ayaklarına
ardından da sunu masalarına dönmüstür.Bu terim dogallıkla ev ya da tapınaklar
içinde sunu amaçlı yapılan ocaklar için kullanılmaktadır ve canlı hayvanların bir
odun yıgını üzerinde yakıldıgı ocaklar bulunur. En erken Hellen tapınakları arasında,
ocak tipi sunaklara sahip tapınaklar bir grup olarak yer alır ve Myken planlarından
Hellen planlarına geçisi temsil eder. Bu grup içinde dikkat çeken en önemli iki
tapınak Dreros ve Priniastır. ç kısımda kolonlara, naosun ortasında bir ocaga ve
naosun kösesine bir nise sahiptir. Bu üyeler Myken prototiplerine dönüs izleri tasır.
(Geç Hellas yapısı olan Korakou'daki "L yapısı" ve Tirnys'te Myken Dönemine
tarihlenen yapı benzeri) Dreros ve Prinias tapınakları Minos-Myken törensel
ocaklarına ve üç ayak ocaklarına adaptasyon sürecindedir. Yeni dinin geregi olan
yanık et sunuları bu tapınaklarda yapılmaktadır.
Çalısmada, Arkaik Öncesi Döneme ait 7 örnek ( Katalog No: 145-151) ve
Arkaik Döneme ait 2 örnek ( Katalog No: 156 Thasos Herakleion ve 162 Eleusis
Eschara) bulunmaktadır. Bunların dısında yine Ocak Sunak olarak da
adlandırılabilecek Kül Sunagı adı verilen bir tip de bulunmaktadır. Didyma ve
Samos kül sunaklarının olusturdugu örnekleri, çalısmada Katalog No: 163-5 arasında
görmek mümkündür. Kül sunaklarına verilebilecek önemli bir örnek olan Katalog
No: 170 ise oldukça bilinen bir yapı olan Olympia Zeus Sunagıdır. Pausaniasın dahi
bahsettigi bu sunak, kireçtası platform üzerine kurulmustur ve 37.50 m. alt çapa, 9.60
m. üst çapa, 6.60 m. yükseklige sahiptir.
108 Hançerlioglu, 1975, s.462
109 Yavis, 1949, s.57
60
Ayrıca küçük boyutlu, sunak benzeri terra-cotta sunu objesi olarak
adlandırılabilecek, bazen tastan ve / veya üstü boyalı, sıvalı ya da bezemeli
yapılabilen ve ev sunaklarında da kullanılabilen Arulalar da bu dönemde
görülmektedir.110 Çalısmada 2 örnek üzerinden anlatılan Arulalar Katalog No:178
ve 179da yer alır ve ikisi de Miletosdandır. Ancak bilinen diger önemli örnekler
Olynthos ve Pompeiiden ortaya çıkarılmıstır.
